“Kan sadece kronik kan hastaları için değil; tüm toplum için düzenli bir ihtiyaçtır!”

Kan ürünleri maliyeti hesaplanırken ekonomik bir değer oluşturan transfüzyona uygun bileşeni satın almak, test etmek ve hazırlamak, kan bileşenlerini ilgili kliniklere teslim etmek, alıcıya başvurmak, transfüzyona bağlı reaksiyonları izlemek, tedavi etmek, tıbbi atık olarak bertaraf etmek ve zorunlu bilgileri dosyalamak gibi bileşenler de dikkate alınmalıdır.

Türkiye’deki kan transfüzyonunun güncel durumunu verilerle ortaya koyan Kan ve Ötesi Projesi Türkiye Girişimi Raporu’na göre son 3 yıl ve son 5 yıl kullanım ortalamalarına göre toplam kan transfüzyonunun hacim olarak yüzde 55’i, transfüzyon maliyetinin ise yaklaşık yüzde 60’ı eritrosit süspansiyonundan oluşmaktadır. 2021 SUT işlem puanları ve maliyetleriyle yıllık kan ve kan ürünlerinin maliyeti yaklaşık 1,1 milyar TL yani 123,7 milyon dolar olarak hesaplanabilir.(4)

İş gücü kayıplarının ekonomiye maliyeti nedir?
NİLÜFER UMUR: Kan hastalarının ve refakatçilerinin tedaviler sebebiyle, bağışçıların ise kan bağışı nedeniyle iş gücünden uzak kaldıkları ve makroekonomiye bir maliyet oluşturdukları biliniyor.

Kan hastaları kapsamında istatistiki verisine ulaşılabilen en geniş kitle talasemi hastalarıdır. Türk Hematoloji Derneği’nin açıkladığı verilere göre Türkiye’de yaklaşık 4.500 talasemi hastası olup hastaların ilerleyen yaşa bağlı olarak kan nakli ihtiyacı sıklaşmakta ve 2-4 haftada bir nakil uygulanmaktadır.

Sadece 4.500 talasemi hastasının ve kan bağışçısının ayda 2 kez kan transfüzyonu varsayımı altında 8’er saat iş gücü kaybı maliyeti, yıllık 22,9 milyon dolar olarak hesaplanabilir. Hastaların fiziki ihtiyaçlarına göre yanlarında bir refakatçi ile gelmeleri ve talasemi hastaları dışında diğer kan hastalarının (1.500 hasta) da mevcut olduğu varsayılırsa bu tutar yıllık 45,8 milyon dolara kadar ulaşıyor. Sadece talasemi hastalarını kapsayan bu hesaplama bile yüksek bir maliyet oluşturuyor.

Kan ve kan ürünleri maliyetlerinin toplam maliyet içinde yaklaşık yüzde 38 oranında bir pay aldığı görülmektedir. Kan tedarik maliyetine tedavi maliyeti ve iş gücü kaybı maliyeti de eklendiğinde kan ekonomisi ortaya çıkıyor.

Son yıllarda Türkiye’deki kan bağışı başvuru ve redlerinde nasıl bir istatistiksel değişim yaşandı?
NİLÜFER UMUR: Son yıllarda Türkiye’deki kan bağışı başvuruları ve reddedilen başvurularla ilgili önemli değişiklikler yaşandı. 2008-2020 arasında, yıllık ortalama olarak başvuruların yaklaşık yüzde 15’i, kalıcı ve geçici ret gerektiren sebeplerle kabul edilemedi. Bu, her 100 bağışçının sadece 85’inin kan bağışı için sağlıklı olduğunu gösteriyor. Bu yüksek orandaki retler, kan ve kan ürünlerinin güvenliği için büyük bir önem taşıyor.

Türk Kızılay’ın gönüllü kan bağışına dayalı başarılı sistemine rağmen, kan bağışı düzeyi değişkenlik gösteriyor. 1991’de 800 bin olan kan bağışı sayısı, 2020’de 2,5 milyon seviyesine yükseldi. Bu süreçte, 1991-1999 arasında yıllık ortalama yüzde 1 artışla 950 bin, 2000-2009 arasında önemli bir düşüşle ortalama 636 bin ve son olarak 2010-2019 arasında yıllık ortalama yüzde 16 artışla 1,9 milyon kan bağışı gerçekleşti. 2020’de COVID-19 pandemisinin etkisiyle yüzde 14’lük bir gerileme yaşansa da toplam kan bağışı 2,5 milyon seviyesinde oldu. Bu istatistikler, Türkiye’nin kan bağışı ve transfüzyon sistemini anlamak için önemli bir gösterge olarak karşımıza çıkıyor.